ОРАЗА ИБАДАТЫ

Муқаддес динимиздиң негизлеринен бири – бул ораза. Әўел ораза сөзине түсиник берип өтейик. Ораза араб тилинде «сыям» деп аталып, сөзликте бир нәрседен өзин тыйыў мәнисин аңлатады. Ал, шәрият түсиндирмесинде: «Таң атқаннан қуяш батқанға дейин нийет пенен оразаны ашыўшы нәрселерден өзин тыйыў», ораза есапланады. Оразаны ашыўшы нәрселер делингенде жеп-ишиў, жынысый байланыс қылыў ҳәм басқа да нәрселер нәзерде тутылады. Булар ҳаққында китабымыздың кейинги бетлеринде толық тоқталып өтемиз.

Рамазан оразасы екинши ҳижрий сәнеде парыз қылынған. Аллаҳ таала өз кәламында:

«Ҳәй, ийман келтиргенлер! Сизлерден алдынғыларға ораза парыз қылынғанындай, сизлерге де ораза парыз қылынды. Қәне енди, тақўа қылсаңыз», – деп мәрҳәмат қылады.

Аят «Ҳәй, ийман келтиргенлер!» – деген шақырық пенен басланбақта. Үлкен саўаплар ўәде қылынған, соның менен бирге машақатлы ибадатқа буйырыў, әлбетте, ҳикметсиз емес. Бул мусылманның машақатларға қарамастан, оны шын ықлас пенен орынлаўы Аллаҳ таалаға болған муҳаббатын оятады.

Аят мазмунына итибар берсек, ораза тазадан пайда болған ибадат емес, ал, бизлерден алдынғыларға да буйырылған ибадат екенин түсинемиз.

Ораза мәнәўий жетикликке жетистириўши, руўхый тынышлықты қәлиплестириўши болғаны ушын да бурынғы ўақытлары оразаның ол ямаса бул көринисте болғанлығын көриўимиз мүмкин. Буннан басқа қандай да бир мүсийбетке дуўшар болғанда, кеселлик тарқалғанда, «Аллаҳ меннен наразы болды», – деп гүман қылғанда, қурғақшылық, өрт, сел сыяқлы апатлар келгенде ҳәм руўханийлери өзин илҳамға таярлағанда ораза тутыў яҳудийлик дининде өз сәўлелениўин тапқан болса, христиан (насранийлик) дининде яҳудийликтен парқы бул динде ораза ибадаты ҳәр қыйлы дәўирлерде ҳәр түрли аймақларда түрлише орынланған ҳәм орынланып келмекте. Атап өтетуғын болсақ, айырым аймақларда ораза тутыўшылар тек ҳайўан гөшлеринен тыйылып, ораза тутса, айрымлары мийўелерди жемейди, ал басқалары пүткиллей жеп-ишиўден тыйылған. Соның менен бирге жеп ишиўден тыйылыў ўақытлары да ҳәр түрли болып, 40 саатлық ҳәм 3–4 саат даўам ететуғын оразалар да болған.

Әпиўайы бир мысал, Будда ҳәм Ганди де руўхый қуўатты асырыў, нәпсин шынықтырыў ушын өз билгенинше ораза тутқаны ҳеш кимге сыр емес.

Демек, буннан көринип турғанындай, Ислам дининен алдын да түрлише көринисте ораза ибадаты болған.

Муқаддес динимизде оразадан гөзленген мақсетлер жүдә көп ҳәм әҳмийетли болып, имам Ғаззалий оған өзине тән усылда төмендегише тәрийп береди:

«Ораза – бул Аллаҳ тааланың сыпатларынан бири болған – мүтәж болмаў сыпаты пенен сыпатланыў, нәпсиниң қәлеўинен мүмкиншилиги болғанша тыйылыў арқалы, шаҳўатлардан пәк болған периштелерге еликлеў. Инсан ҳайўаннан шаҳўатларын ақыл нуры жәрдеминде сындырыў қуўатына ийелиги менен үстин турады. Лекин, шаҳўатлар оған өз тәсирин көрсетиўши болғаны ушын, және ол ҳаўайы нәпсиге қарсы гүресиўге мәжбүрлиги себебинен периштелерден пәсте турады. Егер инсан өз нәпсине қарсы тура алмаса, нәпсиниң жорығы менен жүриўди даўам етсе, ҳайўаннан да пәс дәрежеде болады. Керисинше, нәпсин басқара алса, шаҳўатын сындырыўы, ақыл ҳәм парасат пенен ис көриўи, Аллаҳ таалаға болған тақўасы менен периштелерден де жоқары дәрежеге көтериледи».

Медицина тили менен айтқанда диета атамасы менен аталыўшы, негизин алғанда, айырым шәртлери оразаға туўры келиўши емлеў усыллары оразаның саламатлығымызға пайдасын айқын көрсетип береди. Жеп ишиўден белгиленген ўақыт аралығында тыйылыў инсан организмин керексиз ҳәр түрли элементлерден тазалайды ҳәм бул избе-из 30 күн даўам еттирилген жағдайда инсан саламатлығына кери тәсир көрсетиўши элементлер түптен жоқ болып кетиўи заманымыздың атақлы медицина алымлары тәрепинен қайта-қайта тәкирарланбақта.

Сондай-ақ, ораза инсанда руўхый тынышлық, меҳрибанлық, неъматларға шүкирлик етиў сезимлерин де оятады, беккемлейди. Ең баслысы, Аллаҳ таала ол адамда тақўа пазыйлетин пайда етеди. Сонлықтан да, Аллаҳ таала мусылманларға оразаны парыз қылған аят даўамында: «…Қәне енди, тақўа қылсаңыз», – деп мәрҳәмат қылады. Буннан көринеди, оразаның шәриятымызға киргизилиўинен тийкарғы мақсет, инсанда тақўаны қәлиплестириў. Аллаҳ таала жеп ишиўден шеклеген мүддетте қарны аш болып, қатты шөллеп турған адамның ҳеш ким көрмейтуғын, билмейтуғын ўақытта да жеп ишиўден тыйылыўы оның Аллаҳ таала инсанды, ҳәтте ҳәр бир нәрсени бәрқулла гүзетип турғанлығын сезиўи оның тақўасы менен байланыслы.

Расулуллаҳ саллаллаҳу алайҳи ўа саллам «Ораза – қалқан» – деген, ҳақыйқатында да, ол өз ийесин шаҳўат ҳүжиминен, гүналардан, зыянлы болған нәрселерден тосады, дозақ отына қалқан болады. Сондай-ақ, инсанда жақсы пазыйлетлердиң беккемлениўи ораза ибадаты менен болады.

«Оразаның пазыйлети» китабынан